Op bezoek bij boeren in het bos

Op Zonnestraal zien we veel potentie voor natuurontwikkeling op de huidige landbouwgronden. We willen dit realiseren volgens de principes van regeneratieve landbouw: een methode die gericht is op het herstellen en versterken van de gezondheid van de bodem, biodiversiteit en het gehele ecosysteem.

Om meer inzicht te krijgen in deze duurzame landbouwmethode, bezochten we samen met de initiatiefnemers van de gebiedscoalitie \’Regeneratieve landbouw\’ een natuurboerderij in Friesland. Bosboeren Richard en Mariska namen ons mee op een struintocht door velden, bossen en kleinschalige akkers.

Vol passie brachten ze hun visie op dieren, natuur en een gezond leven aan ons over. \’Over deze manier van boeren bestaan geen boekjes. Maar als je steeds met nieuwsgierigheid blijft kijken, leer je de oplossingen zien\’.

\’Eigenlijk moet de hele landbouw anders\’, aldus Richard en Mariska. \’Met de natuur als uitgangspunt en wij mensen die daaruit plukken en verzamelen wat we nodig hebben. De oorspronkelijke natuur in Nederland is bos. Laten we uitzoeken hoe we weer kunnen eten uit de bossen\’.

Met dit idee als uitgangspunt startten Richard en Mariska hun bedrijf Boeren in het Bos. Op Landgoed Boschhoeve in Nijeberkoop en op gronden van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten in de omgeving houden ze op bijna 70 ha bossige natuurgronden runderen, schapen, kippen en bosvarkens. \’Onze filosofie én ervaring is, dat dieren goed voor zichzelf kunnen zorgen. Als wij ze maar de ruimte geven en voldoende diversiteit om uit te kiezen\’.

Niet dat het altijd gemakkelijk gaat. \’Omdat er eigenlijk nergens in Nederland meer echt natuurlijk bos bestaat, ben je altijd op zoek naar de juiste balans. En ook als je veel kennis hebt en een idee hebt over hoe je dit aan kunt pakken, kom je vaak voor verrassingen te staan\’. Deze manier van boeren is bovendien zo uniek, dat ook bijvoorbeeld overheden niet altijd weten hoe ze hiermee moeten omgaan. \’Je moet een goed verhaal hebben. En dat verhaal moet vuur bevatten, je passie moet erin liggen. Alleen daarmee kun je een vlammetje aanwakkeren op momenten dat het pionieren je op een punt brengt waar je het zonder medestanders niet redt. Regels zijn van mensen, maar de balans vraagt soms wat anders.\’

Het natuurlijke gedrag van de dieren vervult een belangrijke functie op het bedrijf. \’De dieren houden gebieden open, geven variatie aan vegetatie, halen ongewenste planten of gewasresten weg of verspreiden zaden\’. Zo eten eenden de slakken in de moestuin en beschermen de rammen de kippen tegen de wolven. En als het gras direct door de dieren wordt gegeten in plaats van het te maaien, is er geen schade aan nuttige insecten.

In het bos komt ons een enthousiaste groep varkens tegemoet. Het voelt vreemd om deze dieren hier zo tussen de bomen en in het wild te zien scharrelen. Maar van oorsprong zijn zij hier juist helemaal thuis. \’In de loop der tijd zijn de varkens uit het bos verdreven en dat heeft consequenties\’. Met hun gewroet in de grond zorgen ze ervoor dat de bodem niet overal wordt afgesloten. \’Een bepaalde mate van verstoring is nodig voor dynamiek en diversiteit\’.

De dieren blijven ook gezonder als ze buiten leven. Daar blijven ze in beweging en is ruimte voor hun natuurlijke gedrag. De boerderij heeft een potstal waar de koeien kunnen schuilen. Hier wordt de mest vermengd met stro en resten van maisplanten. De emissie is op deze manier minimaal en het materiaal geeft waardevolle voeding aan de (moes)tuinen.

Omdat de ruimte beperkt is, helpen de boeren de dieren soms een handje, bijvoorbeeld door ze bij te voeren. Ook laten ze de dieren grazen volgens een holistische methode. De dieren grazen zo steeds op een stukje van het geheel, zodat andere delen weer kunnen herstellen. Net zoals kuddes in een natuurlijke omgeving de grond weer met rust laten door verder te trekken.

Ook het agroforestry project ondersteunt het geheel. Langs open plekken in het bos zijn fruitbomen en – struiken aangeplant, steeds met een hulst ernaast. Het hulstblad – met scherpe puntjes – zorgt ervoor dat de dieren deze jongen plantjes met rust laten. Het blad van inheemse bomen en struiken en de kruiden langs de akkers vullen het rantsoen van de dieren aan. De oogst van bijvoorbeeld fruit en noten leveren gezond en rijke voeding voor de mensen. Het plukken is soms een uitdaging: alles groeit hier door elkaar en hangt niet altijd gemakkelijk voor het grijpen. Maar ook voor het oogsten van bijvoorbeeld kastanjes is een slim systeem bedacht, zodat de kastanjes gemakkelijk te vinden zijn als ze zijn gevallen. Het voordeel is dat het beheer weinig inzet vraagt. De natuur gaat hier zijn eigen gang en de boeren worden steeds geholpen door de dieren.

Ook over het watersysteem op het bedrijf is slim nagedacht. Met behulp van swales – sleuven die in het land zijn gegraven en tegen elkaar in stromen – wordt het regenwater vertraagt, net zolang tot het in de bodem infiltreert. Het zorgt voor een gezonde grondwaterpeil en levert voldoende en schoon, gezond water voor de dieren, bomen en andere gewassen. Richard: \’Als je water in je systemen brengt, komt er zoveel leven op je af!\’

\’Wij zijn deze afslag ingegaan. Hoewel het allemaal niet vanzelf gaat, brengt het ons veel. We geloven erin dat mensen weer actief mee willen doen in dit soort systemen. Het is zinvol om daaraan te werken, om ideeën over hoe we meer in balans met de natuur kunnen leven in de praktijk vorm kunnen geven\’.

Richard en Mariska namen de tijd om in te gaan op alle vragen die bij ons opkwamen. Want: hoe zouden we dit kunnen starten op Zonnestraal? Dat er al een aantal ondernemers zijn met deze visie, zien zij als een heel positief uitgangspunt. Zo kun je kennis delen en elkaar blijven motiveren. Ook kregen we veel praktische tips, zoals dat je met eendenpoep een waterdichte laag in een kuil kunt aanbrengen, zodat je water kunt vasthouden. Dat je snel in de valkuil stapt waarin je teveel dieren wilt houden, omdat je er economisch gezien het maximale uit wilt halen, terwijl je dan al snel te intensief aan het boeren bent. En hoe je het doet als de wet- en regelgeving niet aansluit: \’Je moet ook eigenwijs zijn.\’

Een bepaalde mate van verstoring is nodig voor dynamiek en diversiteit

Boeren in het Bos

Wat kun je verwachten?