We werken aan een toekomstplan voor de komende 10 jaar
In het Toekomstplan benoemen we alle opgaven en kansen waar we ons voor inzetten en het gebiedsconcept met alle ideeën en ontwikkelingen die daar richting aan kunnen geven.
We geven een uitwerking naar deelgebied en beschrijven in een ontwikkelstrategie hoe we het Toekomstplan willen gaan realiseren. Dit plan vormt uiteindelijk het uitgangspunt voor beslissingen voor het landgoed in de komende 10 jaar.
Wat willen we bereiken?
Natuurlandgoed Zonnestraal is een bijzondere plek, maar in de loop der jaren is de kwaliteit achteruitgegaan. Met het Toekomstplan willen we dit herstellen en zorgen voor een positieve impact. Dit plan draagt bij aan het behoud van de cultuurhistorie, het landschap en de natuur, én aan een fijne woon-, werk- en leefomgeving op het landgoed. Zo bouwen we samen aan een gezonde wereld waarin iedereen meetelt.
- We houden het landgoed bijeen en zorgen dat alle gebouwen goed gevuld zijn.
- We gaan door met de restauratie en het onderhoud van de vele monumenten.
- We verplaatsen gebouwen en parkeerplaatsen die de historische structuur aantasten.
- We verminderen de bouwmogelijkheden uit het huidige bestemmingsplan met 88%.
- We voegen minimaal 1 hectare groen toe, oa door de hoeveelheid verharding te verminderen, en breiden het Natuurnetwerk Nederland uit.
- We dunnen het padenstelsel uit om grotere bosvakken met voldoende rust voor plant en dier te creëren.
- We herstellen de bodem, houden regenwater langer vast en leggen ecologisch rijke overgangszones aan.
- We leggen op de enggronden kruiden- en faunarijke akkers en graslandjes aan.
- We initiëren Campus Zonnestraal waar bedrijven en instellingen samen aan een menselijke en betaalbare toekomst van de zorg werken.
- We verhuizen het verpleeghuis naar een andere plek op het landgoed en maken daar een open, levendige Woon- en werkgemeenschap van.
- We verwelkomen bewoners, medewerkers en bezoekers in de Hangar, waar je elkaar ontmoet, geniet en geïnspireerd wordt.
- We betrekken de huidige gebruikers bij het reilen en zeilen van het landgoed.
- We verwelkomen graag nieuwe gezichten die willen bijdragen aan het behoud en de zorg voor het landgoed.
- We zetten de wandelaar en fietser op nummer één en verminderen de hoeveelheid autoverkeer.
Gebiedsconcept
Bewoners en ondernemers delen de kernwaarden van het landgoed, die gebaseerd zijn op de unieke kwaliteiten. Het gaat daarbij vooral om de bijzondere geschiedenis, de variatie van landschappen en de rijke biodiversiteit. Ook de grote maatschappelijke betekenis van Zonnestraal voor de gemeenschap, solidariteit, inclusiviteit, gezondheid en re-integratie insprireren nog steeds. In het nieuwe gebiedsconcept bouwen we hier op voort.
Het gebiedsconcept bestaat uit de kernwaarden Sense of place, Sense of nature, Sense of health en Sense of being. Elke kernwaarde is uitgewerkt in ontwikkelprincipes die het gehele landgoed weer doen schitteren.
KERNWAARDEN
SENSE OF PLACE
Respect voor de cultuurhistorie en het landschap op
het landgoed.
KERNWAARDEN
SENSE OF NATURE
Meer biodiversiteit door aandacht voor bodem, water en rust.
KERNWAARDEN
SENSE OF HEALTH
Een gevarieerd programma om gezonder te kunnen
werken, wonen en leven.
KERNWAARDEN
SENSE OF BEING
Toegankelijk, duurzaam en gedreven door gemeenschapszin.
Plankaart
Het landgoed is een historische eenheid tussen landschap, routes, bebouwing, gebruik en eigendom. Deze eenheid willen we behouden en waar nodig is herstellen. Op de plankaart staan de belangrijkste ruimtelijke ingrepen die hieraan bijdragen.
deelgebieden
De belangrijkste ontwikkelingen op het natuurlandgoed Zonnestraal vinden plaats in drie verschillende deelgebieden: Campus Zonnestraal, de woon- en werkgemeenschap en het gebied van de regeneratieve boerderij en hangar.
Campus Zonnestraal
De campus is het hart van het landgoed. Hier draait het om baanbrekende ideeën in wereldberoemde monumenten.
De restauratie, verduurzaming en het hergebruik van de gebouwen vorderen gestaag. Nu is de buitenruimte aan de beurt.
Woon- en werkgemeen-schap
De Woon- en werkgemeenschap oriënteert zich op de Kleine Eng. Je woont en werkt hier ‘met ramen en deuren open’. Je geniet van de kleuren en geuren van de gewassen. En je pakt aan wat je fysiek en mentaal aan kan.
Regeneratieve boerderij en hangar
De enggronden worden ingericht en beheerd volgens regeneratieve principes. Het gezonde, ‘Made op Zonnestraal’ voedsel komt uit de kruiden-, groenten- en bloementuinen, akkers en de wijngaard. Op de plek van de voormalige hangar verrijst een warm welkom voor alle gasten.
Ontwikkelstrategie
Het Toekomstplan is het resultaat van samenwerking. Zonnestraal Hilversum BV wil daarmee doorgaan. Verschillende partijen op en rond het landgoed krijgen daarom een rol in de organisatie richting realisatie.
Resultaat van samenwerking
Het Toekomstplan is het resultaat van samenwerking. Zonnestraal gaat daar graag mee door!
Verschillende partijen op en rond het landgoed krijgen daarom een rol in de organisatie richting de realisatie.
De rentmeesters zorgen voor Zonnestraal
De eigenaren van Zonnestraal dragen zorg voor de exploitatie en nemen de verantwoordelijkheid voor het onderhoud en het beheer van het geheel – met speciale aandacht voor het cultuurhistorisch erfgoed en de natuur.
De gebiedsorganisatie zet de ambities in gang
Ze werken een inhoudelijk programma uit en zetten ruimtelijke veranderingen in gang. Daarbij zoeken ze steeds samenwerking met partners die de missie omarmen.
De gebiedscoalities realiseren de ambities in de praktijk
Een aantal organisaties werkt inmiddels samen in ‘gebiedscoalities’. Veel van hen zijn al bekende gezichten op Zonnestraal. Zij zijn de mensen die de ambities in de praktijk brengen, bijvoorbeeld als ondernemer of maatschappelijk initiatief.
fasering
We werken de komende 10 jaar aan de uitvoering van het plan. Dat doen we in verschillende fases.
Voorbereiding
In 2025 werken we het Toekomstplan verder uit, geven we vorm aan de organisatie en maken we plannen voor de uitvoering in fase 1.
Fase 1
In 2026 en 2027 bouwen we verder aan de inhoudelijke ontwikkeling van de Campus en zorgen we ervoor dat Zonnehoeve kan verhuizen naar de nieuwe locatie.
Fase 2
In de periode 2028 – 2030 leveren we oa de bijgebouwen op de Kleine Eng op en repareren we de historische paden en lanen.
Fase 3
Vanaf 2030 gaan we verder met het realiseren van de Campus, naargelang de behoefte van de gebruikers en wordt de mogelijk de Boslaan versmald.
WAAR ZETTEN WE ONS VOOR IN?
Natuurlandgoed Zonnestraal is bijna 100 hectare groot en ligt ten zuidwesten van Hilversum. Het is een bijzonder plek, maar in de loop der jaren is er kwaliteit verloren gegaan. Dat willen we graag herstellen en dit hand in hand laten gaan met het oplossen van urgente problemen en vragen van deze tijd.
Nieuw leven voor een maatschappelijk icoon
We brengen de unieke eigenheid van Zonnestraal weer tot leven. Het rijke verleden, de cultuurhistorie, de sociale geschiedenis, het landschap en de natuur reiken als vanzelf de bouwstenen aan voor een nieuw gedeeld verhaal waar mensen zich weer mee kunnen verbinden. In het Toekomstplan geven we aan hoe het landgoed weer kan toegroeien naar een herkenbare identiteit.
Natuurlandgoed Zonnestraal is een historische eenheid tussen landschap, routes, bebouwing, gebruik en eigendom. Samen geven ze het landgoed een geheel eigen identiteit. Meerdere periodes drukten een belangrijke stempel op het geheel. Om te beginnen uiteraard de ontstaansgeschiedenis van het landschap in de IJstijd en de eerste sporen van bewoning en gebruik van het gebied in de prehistorie. Ook de geometrische bosverkaveling uit de periode van de houtproductie en de statige lanen en bosjuwelen uit de periode waarin ook de Pampahoeve werd gebouwd zijn nog te herkennen. Meer recent zijn het bijzondere sanatorium dat Zonnestraal omvormde tot een genezende omgeving en de bunkerwoningen die in de Tweede Wereldoorlog werden toegevoegd.
Een aantal van deze elementen zijn nog goed zichtbaar en deels zelfs gerestaureerd of hersteld, zoals de Pampahoeve. Ook het voormalige sanatorium van de architecten Jan Duiker en Bernard Bijvoet verkeert in goede conditie. Nu is de omgeving aan de beurt. Die heeft geleden onder:
- Verkoop en fragmentatie van delen van het landgoed.
- Gebrek aan aandacht en continuïteit in het landschapsbeheer.
- Een wirwar van paden waardoor het nergens echt rustig is.
- Steeds meer verharding voor gemotoriseerd verkeer.
- Lukraak gesitueerde bebouwing in het hart van het gebied.
Duurzame instandhouding van het landgoed
Natuurlandgoed Zonnestraal is een uniek icoon met een bijzonder maatschappelijk verhaal. We voelen ons verantwoordelijk voor het behoud, het herstel en de ontwikkeling van het landgoed. Het Toekomstplan bevat daarom een visie voor een gezonde toekomst voor een langere termijn. We kijken 5 tot 10 jaar vooruit. De visie komt bovendien voort uit de afspraken die we in 2018 met de gemeente hebben vastgelegd in een convenant en zijn gebaseerd op het Gebiedskader dat de gemeente in 2024 heeft vastgesteld.
De gemeente Hilversum en Zonnestraal Hilversum BV werken samen op basis van het convenant voor een toekomstbestendig landgoed (2018). Daarin staat de afspraak om een mooi en solide plan voor de lange termijn te maken.
De gemeente heeft het Gebiedskader Zonnestraal (2024) opgesteld. Dit kader bestaat uit een beschrijving van de geschiedenis, een analyse van de huidige situatie en een overzicht van het vigerende beleid. Dat resulteert in een aantal mogelijke ruimtelijke veranderingen op het landgoed:
- Verbreding van de huidige bestemming ‘Maatschappelijk-Medisch’.
- Verplaatsing van Zonnehoeve naar een andere locatie op het landgoed.
- Verschuiving van bebouwingsmogelijkheden uit het vigerende bestemmingsplan.
- Herstel van de karakteristieke, deels verdwenen landschapsstructuur.
- Extensivering van de landbouw en verbetering van de natuurwaarden.
De gemeenteraad heeft bij de vaststelling van het Gebiedskader een motie en een amendement aangenomen. In de motie wordt om een locatieprofiel voor evenementen op het landgoed gevraagd. In het amendement wordt het belang van horeca tussen bewoners en bezoekers onderstreept.
Zonnestraal Hilversum BV heeft de mogelijke ruimtelijke veranderingen uit het Gebiedskader vertaald in het Toekomstplan. Dit plan vormt de basis van een nieuw Omgevingsplan dat medio 2025 aan de raad wordt voorgelegd.
Een nieuwe kijk op gezondheid
We geven graag vorm aan eigentijdse inzichten in de zorg die tegelijkertijd alle kwaliteiten van de plek laten samenkomen. We zoeken naar invalshoeken en samenwerkingen die een nieuwe betekenisvolle dynamiek in gang kunnen zetten en financieel een gezonde bedding geven. Zo kunnen we de bijzondere kwaliteiten van het landgoed behouden en versterken. In het Toekomstplan geven we aan hoe we dat voor ons zien.
Zonnestraal is als sanatorium en ziekenhuis lange tijd betekenisvol geweest voor de gezondheid van veel mensen. Na de sluiting van het ziekenhuis bleef ‘zorg’ de hoofdbestemming en vonden diverse functies en organisaties die daar binnen passen hun weg naar het landgoed. Omdat er geen verbindend thema meer was, ontstond er een vrij willekeurige verzameling van zorg-gerelateerde organisaties en bedrijven. Behalve dat ze soms geen binding hebben met de unieke waarden van Zonnestraal, of er gebruik van maken, hebben ze onderling ook weinig gezamenlijks. Dat is jammer: Zonnestraal is te bijzonder om als een ’gewoon’ bedrijfsverzamelgebouw te fungeren.
Zonnestraal heeft er vertrouwen in dat een hernieuwde identiteit rondom gezondheid, gebaseerd op eigentijdse inzichten, een nieuwe dynamiek op gang kan brengen die een bijdrage kan leveren aan een gezondere wereld en tevens kan leiden tot een solide exploitatie. De principes van een genezend landschap, de kracht van een gemeenschap, de integrale aanpak van zorg en de inclusieve benadering zijn uitgangspunten die aansluiten bij de geschiedenis en ons ook nu nog inspireren.
Steeds meer partijen omarmen deze brede, integrale visie én het bijzondere verhaal van deze plek. De gebouwen zijn inmiddels voor driekwart gevuld met huurders die zich bezighouden met nieuwe gezondheidsconcepten, preventie en beweging, innovatie en onderwijs, genezing, nazorg en re-integratie. De bedrijven en organisaties ervaren echter ook knelpunten en beperkingen:
- De huidige bestemming ‘ Maatschappelijk-Medisch’ sluit onvoldoende aan bij de brede integrale visie op gezondheid.
- De latere toegevoegde bebouwing, zoals het verpleeghuis, voldoet niet aan hedendaagse normen en wensen.
- Het ontbreekt aan grote, flexibel indeelbare ruimtes voor ontmoeting, samenwerking en experiment.
- De natuur is een kracht: de wisselwerking tussen binnen en buiten komt echter onvoldoende uit de verf.
- In het vigerende bestemmingsplan zit ontwikkelruimte, maar die tast het hart van het landgoed aan.
Herstel van de veerkracht van de natuur
We willen de natuur een stuk gezonder maken. Niet alleen in de bossen en op de heide, maar ook in het landbouwgebied. In het Toekomstplan zoeken we naar manieren om de biodiversiteit te verbeteren, met meer verschillende soorten beplanting en dieren. Ook willen we de kwaliteit van de bodem verbeteren, kijken hoe we water kunnen vasthouden en meer rust kunnen brengen voor dieren en mensen.
Verreweg het grootste deel Natuurlandgoed Zonnestraal bestaat uit bos, heide of landbouwgrond. Maar liefst 83% is ‘groen’!
Net als in andere gebieden, staat ook de natuur op Zonnestraal onder druk. De verandering van het klimaat zorgt onder meer voor meer warmte en langere periodes zonder neerslag, met als resultaat verdroging. In combinatie met verzuring van de grond door hoeveelheid neerslag van stikstof, verzwakken veel bomen, struiken en planten. Dat is bijvoorbeeld al te zien aan de sterfte van de fijnspar. De landbouw op de enggronden is op veel plaatsen nog niet gericht op het verbeteren van de bodemkwaliteit en sluit ook nauwelijks aan bij de bijzondere natuurwaarden van dit gebied. Al deze ontwikkelingen hebben uiteraard ook gevolgen voor de aanwezige diersoorten. Het evenwicht is uit balans.
De natuur op en rondom Zonnestraal heeft bovendien op meerdere plekken te maken met verstoring. Evenementen (licht, geluid, bezoekers), loslopende honden, verspreid parkeren, het verkeer en een intensief padennetwerk voor wandelaars en fietsers brengt diersoorten weinig rust. De verstoring heeft als gevolg dat deze minder energie hebben voor het zoeken naar voedsel, de zorg voor jongen, voortplanting en hun eigen rust en herstel.
Het landgoed heeft een hoge natuur- en landschapswaarde, maar er is ruimte voor verbetering:
• Het bos en de heide hebben te maken met hoge recreatiedruk.
• De structuurvariatie is in een aantal bosvakken laag.
• Niet alle vegetatie blijkt opgewassen tegen klimaatverandering.
• Het agrarische gebruik van de enggronden is tamelijk intensief.
• De strakke, kunstmatige bosrand draagt niet bij aan de natuurwaarde.
Een fijne plek om samen te wonen, werken en leven
We willen dat Natuurlandgoed Zonnestraal weer een fijne plek wordt om te wonen, te werken en te leven. Een plek waarmee je je verbonden voelt en zorg voor wilt dragen. Een herkenbare identiteit is een belangrijke motor om weer tot een geheel te komen, maar daarnaast is ook liefde en aandacht nodig voor het onderhoud en beheer van de gedeelde ruimte. In het Toekomstplan geven we aan waar we nieuwe zorg aan willen geven.
In de periode van het sanatorium was iedereen op Zonnestraal – van patiënten, werknemers tot bewoners – sterk verbonden met de plek. Overal waren ogen en oren en omdat ieder element op Zonnestraal een functie had, was er zorg voor alle onderdelen.
Toen het sanatorium sloot, viel de samenhang tussen functies steeds meer uiteen. De verbinding met de plek raakte op de achtergrond en de verantwoordelijkheid voor onderhoud en beheer raakte versnipperd. Een aantal plekken viel tussen wal en schip en omdat er weinig middelen waren voor regulier onderhoud van de openbare ruimte, de natuur en het landschap, ontstond hier en daar een vervallen indruk. Een gebrek aan toezicht leidde bovendien tot anonimiteit en gaf ruimte aan bepaalde vormen van onrust en overlast: auto’s die te hard rijden, parkeren op plekken waar het niet mag en versterkte muziek. Ook ondervinden bewoners en mensen die hier werken, recreëren of te gast zijn sociale onveiligheid.
• Bezoekers beseffen onvoldoende dat zij hier te gast zijn.
• De beveiliging heeft zijn handen vol aan illegale activiteiten.
• Op de centrale Boslaan wordt regelmatig hard gereden.
• Er is landjepik, verrommeling en parkeren waar dat niet mag.